جمعیت شناسی
شهر مشهد، در سده اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده است.
در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال 1335 شمسی انجام گرفت، این شهر با 241989 نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال 1345 شمسی، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در سرشماری سال 1355 شمسی، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال 1395 شمسی، همین جایگاه را داشته است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 شمسی، جمعیت شهر مشهد در این سال، در حدود 3,057,679 نفر بوده است.

پیشینه باستانی و تاریخی مشهد

بنابر شواهد تاریخی، شهر مشهد و محدوده اطراف آن بخشی از دشت باستانی توس بوده‏ است. اقلیم مساعد، وجود مراتع و چشمه‌ سارهای فراوان، دلیل مسکن و موطن اقوام گوناگون در این سرزمین می‏ باشد. تاریخ مشهد در حقیقت از زمان شهادت حضرت رضا(ع) آغاز می‏شود.

در اواخر قرن دوم هجری در محل مشهد کنونی دهکده ه‏ای به نام سناباد وجود داشته که از توابع نوغان بزرگ‏ترین شهر ولایت توس به‏ شمار می‏ رفته است. این آبادی نیز مانند دیگر قراء دارای قناتی برای سکونت اهالی به نام سناباد بوده است. در نزدیکی آن باغ وسیع و کاخ باشکوه حمید بن قحطبه والی خراسان واقع بوده که قنات از آن عبور می‏کرده است. پس از شهادت حضرت رضا(ع)، پیکر مطهر آن امام را در آب قنات سناباد غسل دادند و آن آب متبرک شد. بدین ترتیب سناباد که تا آن زمان دهکده های بیش نبود، به‏ دلیل وجود مضجع شریف حضرت رضا(ع) مورد توجه قرار گرفت و رو به آبادانی گذاشت و گسترش یافت. در حدود نیمه قرن سوم هجری علاقه‌ مندان آل علی(ع) و مجاوران حرم مطهر به تدریج خانه‏ هایی در اطراف حرم ساختند. از آن تاریخ تا کنون مشهدالرضا فراز و نشیب‏ های بسیاری دیده‏ است و امروزه به‏ عنوان یکی از شهرهای بزرگ ایران و پایتخت معنوی کشور همه ساله شاهد حضور میلیون‌ها عاشق و دلباخته ائمه اطهار(ع) است.

مشاهیر و مفاخر مشهد

ایران زمین از دیرباز کانون تولید و نشر علم و عرصه پهناور شعر و ادب در جهان بوده‏ است. در زمانی که اروپا در تاریکی مطلق قرون وسطی فرو رفته بود، هر روز چهره تازه‏ای از علم و ادب در ایران زمین رخ می‌نمود. جای جای این خاک پرگهر خاستگاه دانشمندان، فلاسفه، شعرا و عرفایی بوده که هر کدام به تنهایی می‏توانستند افتخار یک کشور باشند. در این میان شهرهایی بودند که سهم بیشتری در زایش و پرورش این بزرگان داشتند. از جمله شهر توس که زادگاه بیشترین و بزرگترین مفاخر علمی و فرهنگی و ادبی این سرزمین است. بزرگانی چون حکیم ابوالقاسم فردوسی، خواجه نصیرالدین توسی، خواجه نظام‌الملک توسی، امام محمد غزالی، احمد غزالی، شیخ توسی، جابربن حیان، اسدی توسی و دقیقی که هر یک در عرصه تاریخ علم و ادب جهان سرشناس هستند.

سوغات مشهد

مهمترین سوغات مشهد زعفران است.گران‏ترین ادویه جهان که مرغوب‏ترین نوع جهانی آن، در خراسان و عمدتا در شهرستان‏های قاینات و تربت حیدریه و گناباد و مشهد و فردوس و کاشمر و… کشت می‏شود و در بازارها و کارخانجات مشهد به عنوان سوغات اصلی این شهر، فرآوری، بسته بندی و به فروش می‏رسد.

آرامگاه فردوسی

آرامگاه فردوسی، مکانی است که خاکش پیکر حکیم ابوالقاسم فردوسی را به آغوش کشیده و تا به امروز یاد این شاعر را برای مان جاوید نگاه داشته است. این مکان با فضای بسیار زیبا و چشم نوازش میزبان گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است و بسیاری را از راه های دور و نزدیک به سوی خود می کشاند. این آرامگاه در 28 کیلومتری غرب روستای پاژ، زادگاه فردوسی قرار دارد و از 12 فروردین سال 1342 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بزرگترین کلان‏شهر مذهبی جهان

مشهد مقدس، دومین کلان‏شهر مذهبی جهان، از قرون گذشته یادگارهایی بس افتخارآفرین و پیشینه‌ای پربار داشته‏ است. این مهم با وجود مضجع پاک و شریف ثامن‌الحجج حضرت علی بن موسی‏الرضا(ع) به مانند نگینی درخشان در عالم تشیع و به‏ عنوان پایگاه معارف دینی و رضوی تجلی یافته ‏است. اکنون این شهر، میعادگاه ارادتمندان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و میلیون‏ها زائر و مسافر عاشقی است که از سراسر ایران و مناطق دیگر وارد این شهر می‏شوند. این‏گونه است که مشهد الرضا مهد ادب، فرهنگ، فضیلت و تجلی‏گاه عاشقانه‏ترین ارادات‌ها به خاندان علوی است. با این وصف، شهرداری مشهد که از آغاز تاسیس، ساماندهی و بهبود شرایط زیست‏محیطی در این شهر را برای مجاوران و زائران بر عهده داشته، در کنار انجام وظایف شهری، اقبال خویش را به مشارکت در امور خدمت به زائران اثبات نموده و بر تقویت و ساماندهی این جریان اصرار ورزیده است.

حرم مطهر امام رضا(ع)

بی‌شک مهمترین و زیباترین نقطه شهر مشهد، بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، همان کعبه دل عاشقان در سرتاسر جهان است. با توجه به ارزش معنوی و والای این بنا، بهترین و باشکوه‌ترین هنرهای اسلامی را در این مجموعه زیارتی را می‌توان مشاهده نمود. این حرم با شکوه و مجموعه تاریخی و هنرمندانه آن با صحن‌ها، ایوان‌ها، رواق‌ها، موزه غنی و کتابخانه مرکزی آستان‏قدس، مکانی دیدنی و زیارتی و دارای اهمیت بسیار برای مسلمانان است. مجموعه‌ای مشتمل بر چهار ایوان مرتفع به‏ نام‏های؛ عباسی، طلا، شرقی (نقارخانه)، ایوان غربی و هشت صحن به نام‌های؛ انقلاب، آزادی، امام خمینی(ره)، غدیر، کوثر، هدایت، قدس و جامع رضوی می‌باشد.

مجموعه معماری – آرامگاهی حرم مطهر حضرت رضا(ع)

حرم مطهر رضوی در هر دوره تاریخی به رغم تحولات سیاسی، شاهد ‌تغییرات کالبدی و تکامل بنیادی و ظاهری بوده که اعمال این تغییرات هنرمندانه مرهون تجربیات اساتید معماری سبک‌های مختلف ساختمانی است.این بنای باشکوه به لحاظ معماری و تزیینات، یکی از جامع‌ترین و باشکوه‌ترین ابنیه جهان اسلام به شمار می‌رود که علاوه بر وجهه معنوی، آراسته به بیشترین شیوه‌‌های هنری، از جمله انواع کاشیکاری، گچبری، اقلام سته خط در خوشنویسی، آیینه‌‌‌کاری، معرق چوب، منبت، حجاری، خاتم و… است. کاشیکاری‏های زیبای دوره سلجوقیان، مزین به آیات کریمه و احادیث، مقرنس‏ های آینه‏ کار شده قسمت بالای دیوارها و سقف زیر گنبد، سه محراب زیبا مربوط به قرن هفتم هجری و ضریح طلاکاری روی مرقد امام رضا(ع) است که با خطوط ثلث نستعلیق، آیات قرآن مجید و اشعار فارسی مزین شده از جمله این تزیینات است.